CMK UYGULAMASINA YÖNELİK ÖNEMLİ HUSUSLAR

NEZARETHANE DEFTERİNİN İNCELENMESİ

Baro tarafından kendisine atanan CMK dosyası kapsamında müdafiin öncelikli görevi, soruşturma dosyasını ve nezarethaneye alınanların kaydına ait defteri incelemektir. Gözaltı işlemleri, nezarethaneye alınanların kaydına ait deftere yazılmak suretiyle tespit edilir.

CMK m. 92 kapsamında denetime tâbi olan bu defterde[1]: Kimlik bilgileri, isnat edilen suç, gözaltına alınma nedeni, suç yeri ve tarihi ve gözaltına alınma koşulları gibi önemli bilgiler yer almaktadır. Bu bilgiler müdafi için çok önemlidir zira gözaltı süresi yakalanma saatinden başlamaktadır.

CMK 91/5 BAŞVURUSU

Yasal gözaltı süresi içerisinde hakim karşısına çıkması gereken şüpheli için yakalanma saatinin bilinmesi gereklidir. CMK m. 91 f.5’te[2] düzenlenen başvurunun yapılabilmesi için yakalama işleminin nasıl yapıldığının öğrenilmesi gereklidir.

CMK m. 91 f.5’te düzenlenen başvuru yakalamanın hukuka aykırı olduğuna dair bir başvurudur. Bu bir itiraz değildir, kolluğun yakalama işleminin sulh ceza hakimi tarafından denetlenmesi için yapılan bir başvurudur. 

Hukuka aykırı yakalama söz konusuysa bu halde; yakalanan kişi, müdafi veya kanunî temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hâkimine başvurabilir.

CMK 141 TAZMİNAT İSTEMİ

Hukuka aykırı bir şekilde yakalama söz konusu ise CMK m. 141’e[3] gidilerek tazminat istemi harekete geçirilebilir. Söz konusu maddeye başvurmak için kişinin gerçekten suçu işleyip işlememesinin bir önemi bulunmamaktadır. Kişi gerçekten suçu işlemiş olsa dahi yakalama sırasındaki usule aykırılıklar tazminat hukukunu gündeme getirir. 

Bu sebeple yakalama sırasında yakalanan kişiye; yakalanma sebebinin bildirilmiş olması, müdafiden yararlanma hakkının bildirilmesi, susma hakkının olduğu ve yakınlarına haber verilmiş olması gerekmektedir. Bunlardan birisinin eksik yapılması halinde kolluk tarafından gerçekleştirilen yakalama işleminde, CMK m. 141 kapsamında tazminat için kapı açılır.

Bütün bu bilgilere erişmek için nezarethaneye alınanların kaydına ait defter müdafi tarafından dikkatle incelenmelidir.

[1] Gözaltı işlemlerinin denetimi Madde 92 – (1) Cumhuriyet başsavcıları veya görevlendirecekleri Cumhuriyet savcıları, adlî görevlerinin gereği olarak, gözaltına alınan kişilerin bulundurulacakları nezarethaneleri, varsa ifade alma odalarını, bu kişilerin durumlarını, gözaltına alınma neden ve sürelerini, gözaltına alınma ile ilgili tüm kayıt ve işlemleri denetler; sonucunu Nezarethaneye Alınanlar Defterine kaydederler.

[2] Gözaltı Madde 91 – (5) Yakalama işlemine, gözaltına alma ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi, müdafii veya kanunî temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hâkimine başvurabilir. Sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhâl ve nihayet yirmidört saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırır. Yakalamanın veya gözaltına alma veya gözaltı süresini uzatmanın yerinde olduğu kanısına varılırsa başvuru reddedilir ya da yakalananın derhâl soruşturma evrakı ile Cumhuriyet Savcılığında hazır bulundurulmasına karar verilir.

[3] Tazminat istemi Madde 141 – (1) Suç soruşturması veya kovuşturması sırasında; a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen, b) Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan, c) Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan, d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen, e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen, f) Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan, g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan, h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen, i) Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen, j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen, k) Yakalama, adli kontrol veya tutuklama işlemine karşı Kanunda öngörülen başvuru imkânlarından yararlandırılmayan,

 l) Konutunu terk etmemek veya uyuşturucu, uyarıcı veya uçucu maddeler ile alkol bağımlılığından arınmak amacıyla hastaneye yatmak dâhil, tedavi veya muayene tedbirlerine tâbi olmak ve bunları kabul etmek şeklindeki adli kontrol yükümlülükleri uygulandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,

Kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler.

(2) Birinci fıkranın (e), (f) ve (l) bentlerinde belirtilen kararları veren merciler, ilgiliye tazminat hakları bulunduğunu bildirirler ve bu husus verilen karara geçirilir.

(3) Birinci fıkrada yazan hâller dışında, suç soruşturması veya kovuşturması sırasında kişisel kusur, haksız fiil veya diğer sorumluluk hâlleri de dâhil olmak üzere hâkimler ve Cumhuriyet savcılarının verdikleri kararlar veya yaptıkları işlemler nedeniyle tazminat davaları ancak Devlet aleyhine açılabilir.

(4) Devlet, ödediği tazminattan dolayı görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle görevini kötüye kullanan hâkimler ve Cumhuriyet savcılarına bir yıl içinde rücu eder.